ارگونومی  

تاریخچه ک وتاه از ارگونومی

از آغاز انقلاب صنعتی تاکنون بسیاری در اندیشه ی دست یابی به شرایطکاری ایمن و سالم و راحت بوده اند اسناد موجود نشان می‌دهد که نخستین بار نزدیک به 120 سال پیش مدرس و پژوهشگر لهستانی، وجیسج جاسترزبوسکی اصطلاح ارگونومی را به جهان ادبیات معرفی کرد ارگونومی از دو واژه ی یونانی ارگوس به معنای کارونوموس به معنای قانون برگرفته شده است.در طی جنگ جهانی دوم فن‌آوری به کار رفته در تسهیلات نظامی از توانمندیهای انسان پیشی گرفت. و همین امر مشکلاتی پیچیده رادر هدایت و به کارگیری این تجهیزات و تعمیر و نگهداشت آنها ایجاد کرد پی آیند این موضوع کاهش چشمگیر عملکرد شغلی در میان افرادی بود که با چنین تسلیحات ودستگاه هایی کار می‌کردند از آنجا که مسئله هم به علوم مهندسی و هم علوم رفتاری مربوط می‌شد. گروهی از روانشناسان، مهندسان، مردم شناسان و فیزیولوژیست ها گرد هم آمدند تا مسائل طراحی و آموزش را حل و رفع کنند هم پای بار شد دانش ارگونومی انجمن های حمایت کننده نیز پاگرفته و با گذشت زمان گسترش یافته اند نخستین انجمن شناخته شده انجمن پژوهش ارگونومی انگلستان است که در سال 1950 بنا نهاده شد. در سالهای اخیر ایران با تشکیل انجمن ارگونومی به جمع کشورهای عضو انجمن بین المللی ارگونومی پیوسته است.

تعریف ارگونومی: تطابق علمی کار و محیط کار با مشخصات فیزیکی و روانی انسان

چشم انداز ارگونومی

انسان ها دارای ساختار و اندازه های بدنی گوناگونی هستند و توانمندی ها، محدودیت ها، توان درک سرعت و مهارت های متفاوتی دارند شاید بتوان ویژگی های انسانی را به سه دسته ویژگی های کالبد شناختی، فیزیولوژیک و روانی بخش کرده ارگونومی ابزاری است که با استفاده از آن می‌توان این ویژگی‌ها را ارزیابی و اندازه گیری کرد و از یافته ها برای تناسب و تطابق هر چه بیشتر انسان و محیط بهره جست. برای سنجش این ویژگی ها ارگونومی از علوم گوناگون یا دمی‌گیرد.

کالبد شناسی                                   فیزیولوژی                                       روانشناسی

مدیریت                                      ارگونومی                                              مهندسی

                                                    طراحی

«جایگاه ارگونومی در ارتباط چندگانه با دیگر علوم»

بر پایه شکل ارگونومی بر قرار کننده ی ارتباط لازم مین علوم فیزیولوژی، کالبدشناسی و روانشناسی از یک سو و علوم مهندسی و مدیریت از سوی دیگر برای حل مشکلات طراحی بوده و تناسب هر چه بیشتر انسان و محیط پیرامون وی را زمینه ساز است.

هدف ارگونومی:

طراحی محیط و نوع کار به گونه ای است که کاملاً با باقیمانده جسمانی و روانی انسان سازگار باشد هر چه میزان سازگاری و تناسب بیتری وجود داشته باشد بهره وری و ایمنی فزونتر خواهد بود.

اجزای ارگونومی

بخش نظری و کاربردی است در بخش نظری به علومی در زمینه ی توانمندی های کارگردی، محدودیت ها و دیگر ویژگی های انسان پرداخته می شود و در بخش کاربردی از اطلاعات نظری برای طراحی تعامل میان انسان و دیگر اجزا سامانه بهره جویی می‌شود هم اکنون ارگونومی از چهار جزو قابل تشخیص تشکیل دشه است .

1-  ارگونومی سخت افزار

2-  ارگونومی محیطی

3-  ارگونومی نرم افزار یا ارگونومی شناختی

4-  ارگونومی کلان

برخی از مباحث مطرح در ارگونومی خرد

الف) آنتروپومتری: آنتروپومتری از دو واژه ی یونانی آنتروپوس به معنای انسان و مترین به معنای اندازه گیری و سنجش برگرفته شده است و با اندازه گیری ابعاد و دیگر ویژگی های جسمانی سر و کار دارد با استفاده از اصول آنتروپومتری در طراحی این امکان هست که افراد گوناگون با ابعاد بدنی متفاوت آسایش و راحتی جسمانی خود را به هنگام کار و استفاده از دستگاه ها و ماشین ها باز یابند بدون در نظر گرفتن اصول آنتروپومتری در طراحی وسایل ، ماشین ها ، ایستگاه کار و … ممکن است فرد به هنگام انجام وظیفه وضعیت بدنی نامناسب داشته باشد که می‌تواند به خستگی، کاهش بهره‌وری و گاهی آسیب های جسمانی منجر شود.نمونه هایی از اندازه های بدن که در آنتروپومتری سنجش می‌شوند عبارتند از : طول قد، وزن، بلندی دست ها، درازی پاها، پهنای شانه و … .

ب) فیزیولوژی کار: فیزیولوژی کار شاخه ای از فیزیولوژی انسان است که اعمال و چگونگی کارکرد بافت ها و اندام ها را به هنگام کار توضیح می‌دهد. فیزیولوژیی کار نه تنها در محیط کار بلکه در مفهومی گسترده تر در همه ی فعالیتهای انسانی اهمیتی شایان توجه دارد. هدف اصلی فیزولوژی کار فراهم کردن شرایطی است که در آن افراد بتوانند بدون خستگی غیر ضروری انجام وظیفه کرده و در پایان روزکاری نیرو و انرژی بسنده برای استفاده از اوقات فراغت خود داشته باشند و در فیزیولوژی کار تنش و فشاری که از سوی کار و محیط کار به اندام یا اندام های عمل کننده وارد می‌شود سنجیده و ارزیابی می‌گردد از این رو وظیفه اساسی فیزولوژی کار اندازه گیری میزان کار (سختی کار) و متناسب ساختن آن با توانایی کارگر است.

پ) فیزیولوژی محیط: در فیزیولوژی محیط اثرات، شرایط و عوامل محیطی مانند صدا، روشنایی، گرما و رطوبت بر فیزیولوژی بدن انسان بررسی می‌شود هر یک از این عوامل اگر از اندازه ی تحمل فیزیولوژیک انسان بیشتر باشد بروز آسیب هایی را در فرد سبب می‌شوند.

ت) آسیب های تجمعی (CTD): یک عامل زیان اور که دارای مدت و شدتی اندک است اگر در دراز مدت تکرار شود و بر بدن وارد آید می‌تواند به آسیب جسمی منجر شود این گونه آسیب به نام آسیب های تجمعی (CTD) شناخته می‌شود بنا به تعریف آسیب های تجمعی ، آسیب های ویژه ی اسکلیتی – ماهیچه ای هستند که در طول زمان در اثر انجام کارهای اسکلتی – ماهیچه ای ایجاد می‌شوند در این آسیب ها ماهیچه ها، استخوان ها، لیگامان ها، زردپی ها، غلاف زردپی ها، اعصاب و رگ های خونی آسیب می بینند.

ث) نوبت کاری : نوبت کاری پدیده اجتماعی نوینی نیست بااین وجود فقط درسده گذشته پس ازاختراع لامپ به وسیله ی ایدیسون بود که نوبت کاری به گونه ای گسترده در خدمت رواج یافت گسترش پدیده ی نوبت کاری در جوامع انسانی ناشی از عوامل بی شمار بوده است که عبارت اند از:

1- فرآیندهای صنعتی: نمی‌توان بسیاری از صنایع را مانند نیروگاه های برق و صنایع فولاد را در شب متوقف کرد و با مدادان دوباره بکار انداخت.

2- فشارهای اقتصادی: شرکت ها و کارخانجات اغلب ترجیح می‌دهند که به صورت 2 یا 3 نوبت کار کنند زیرا ماشین های تولید بسیار گران قیمت بوده و نمی‌توان شمار آن ها را برای استفاده در روز به دو برابر رسانید.

3- نیازهای بخش خدماتی: در بخش خدماتی مشاغلی گوناگون وجود دارند که ایجاب می‌کنند افراد در 24ساعت به ارایه ی خدمات مشغول باشند برای نمونه، پرستاران،نیروهای انتظامی و … نوبت های کار معمولاً به صورت نوبت های بامداد نوبت پس از نیم روز و نوبت شب مشخص می‌شوند.

4- تغییرات 24 ساعته: مشکل فیزیولوژیک اصلی در رابطه با نوبت کاری الگوی تغییرات 24 ساعته بدن است که تغییر آن بسار دشوار است برای این عدم تطابق دلایل بسیاری وجود دارد که مهم‌ترین جزء آن نور روز است. بررسی های اخیر نشان داده اند که به هنگام نوبت شب رویارویی با روشنایی شدید که شدتی برابر با نور روز دارد موجب افزایش هوشیاری فرد می‌شود.

مشکلات ناشی از کار به هنگام شب

-       خستگی : به طور میانگین فرد شب کار یک ساعت و نیم کمتر می‌خوابد.

-  اطلاعات بهداشتی: ناراحتی معده، اختلالات گوارشی، عوارض مغزی وروانی وافزایش معیارهای قلبی و عروقی

-       مختل شدن زندگی اجتماعی : با خانواده ها دوستان، گرد هم آیی ها

-       کاهش بهره وری در کارهای فکری

-       ایمنی: میزان حوادث افزایش می‌یابد.

سیستم نوبت کاری در کارخانه داملران

کارخانه داروسازی داملران در حدود 178 نفر پرسنل دارد که این افراد در یک شیفت کاری مشغول انجام وظیفه هستند هر شیفت کاری از ساعت 7 صبح شروع می‌شود و در ساعت 30/4 بعد از ظهر پایان می‌یابد که در طول این مدت در حدد 20 دقیقه برای صرف صبحانه و 45 دقیقه برای صرف ناهار از کل ساعات کاری کسر می‌شود پرسنل کارخانه را حدود 80% مرد و 20% زن تشکیل می‌دهد افرادی که در قسمت حفاظت کار می‌کنند شیفت شب نیز دارند بدین صورت که 12 ساعت کار 24 ساعت استراحت می‌کنند در شیفت شب حدوداً 5 نفر حضور دارند ولی با این حال فرصت کافی برای خواب و استراحت ندارند اگر بخواهیم از لحاظ ارگونومیکی مشکلات کارخانه را مطرح کنیم می‌توان به ناراحتیهای آرتروز گردن و دیسک کمر اشاره کرد این ناراحتیها بیشتر در کارگران بسته بندی دیده می‌شود چرا که روزانه حدوداً 7-6 ساعت به طور دائم نشسته و مشغول کار هستند که همین امر باعث خستگی مهره ها گردن و ستون فقرات می‌گردد که برای جلوگیری از این امر رعایت فواصل کار و استراحت مهم است یعنی آنها می‌توانند هر از چند گاهی حدوداً 15-10 دقیقه برای انجام کارهای متفرقه به رختکن آمده و به کمر و گردن خود استراحت کافی بدهند انجام یکسری ورزشها و تمرینات می‌تواند کمک بسزایی در کاهش خستگی گردن و کمر آنها داشته باشد.

شیوه درست حمل بار:

1- بار را جلوی زانوها بلند نکنید، بلکه بلندکردن بار از بین پاها شروع کنید.

2- برای بلند کردن بار تا حد امکان به بار نزدیک شوید و آن را با نیروی عضلات پا بلند کنید.

3- بار را نزدیک تنه نگه داشته و ترجیحاً از سکوهایی برای حمل بار کمک بگیرید.

4- بلند کردن و حمل بار به کمک چوب دستی بهتر از نگه داشتن بار بر روی شانه است.

معادله جدید حمل بار سازمان 2004 (NIOSH)  م

دراین معادله باتوجه به متغیرهای مختلف حدمجازتوصیه شده وزن بار(RML) قابل محاسبه خواهد بود. RWL = LC.HM.VM.AM.FM.CM.DM

RWL = حد وزنی توصیه شده (kg23)

LC= وزن بار حمل شونده

HM= فاصله افقی بین پا یا مرکز ثقل جسم

VM= فاصله مرکز ثقل جسم تا کف کارگاه

AM= چرخش تنه (زاویه عدم تقارن)

FM= فرکانس (تکرار بلند کردن)

CM= وضعیت و نوع دست گرفتن